Dzisiaj często słyszymy jak niektórzy „”mądrzy ludzie” z pełnym przekonaniem nazywają spółdzielczość, w tym spółdzielczość mieszkaniową, wytworem komunizmu, który należy zniszczyć. Przyjmijmy, że takie słowa wynikają z niewiedzy.
Możliwe, że na lekcjach historii nie zawsze bywali – bo i po co. Ekspertem w tej dziedzinie zostaje się z wiedzą podwórkową.
Nie posądzając naszych „mądrych ludzi” o jakiekolwiek złe intencje czy para-biznesowe zapatrywanie się na swój prosty lud podwładny, w ogromnym skrócie przedstawiamy historię powstawania myśli spółdzielczej jak i jej stopniowego wdrażania w życie współczesnego świata.
Lektura ciekawa, bo pokazuje jak to komuniści konsekwentnie nacjonalizowali polską spółdzielczość, aż ostatecznie zawładnęli nią. Nie znaczy to jednak, że ją wymyślili.
Wiek XVI i XVII
Tomasz Morus (1478—1535) w swoim dziele Utopia przedstawia zasady organizowania idealnego społeczeństwa, połączonego ideami wspólnoty – również mieszkaniowej.
Tomaso Campanella (1568—1639) w dziele Miasto słońca przedstawia wizję wspaniałych osiedli miejskich.
Wiek XVIII i XIX
Karol Fourier (1772—1837) opracowuje ideę budowania osiedli, tzw. falang, opartych na samowystarczalnych zrzeszeniach.
Robert Owen (1771—1858) opracowuje projekt wspólnot, również mieszkaniowych. W Ameryce Płn. powstaje wspólnota pod nazwą Nowa Harmonia.
1835 – Robert Owen zakłada stowarzyszenie dla wszystkich klas i narodów (Association of All Classes of All Nations), którego celem jest stworzenie centralnej spółdzielni, z oddziałami we wszystkich częściach świata.
1838—1844 – W Anglii powstaje i rozpoczyna pracę komisja do badania warunków mieszkaniowych ludności Londynu (Poor Law Commission). Rezultat jej prac to Ustawa o regulacji warunków mieszkaniowych Londynu i jego okolic.
1844 – Tkacze z Rochdale w Anglii powołują spółdzielnię pn. Rochdalskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów.
1851 – Powstaje wzorcowe osiedle robotników w Londynie.
1890 – W Anglii wychodzi Ustawa o mieszkalnictwie klas pracujących, która daje początek podobnym aktom prawnym w innych krajach.
1898 – Ebenezer Howard prezentuje pomysł miasta ogrodu, a Arturo Soria y Maty – miasta linearnego, w którym mowa jest o budowie osiedli dla wspólnot mieszkańców.
1897 – Próba założenia spółdzielni mieszkaniowej w Krakowie.
1898 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Pracowników Państwowych i Samorządowych w Tczewie.
1899 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Ogólnej Użyteczności w Poznaniu.
Wiek XX
Powstają:
1900 – Spółdzielnia Budowlana Polskich Urzędników Państwowych w Poznaniu.
1902 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników Kolei Państwowych w Gnieźnie.
1903 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników Polskich w Lesznie.
Urzędnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa w Chojnicach.
Spółdzielnia Budowlana w Obornikach.
1904 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników w Rawiczu.
1906 – Urzędnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa i Budowlana w Ostrowcu Wielkopolskim.
1907 – Spółdzielnia Budowlana Mieszkań Urzędniczych w Kościanie.
1908 – Chorzowska Spółdzielnia Mieszkaniowa, najstarsza na Śląsku.
Po niej spółdzielnia w Katowicach.
W Krakowie powstaje Powszechne Towarzystwo Budowy Tanich Domów Mieszkalnych i Domów Robotniczych z inicjatywy dr Adolfa Grossa (1862—1932), posła na sejm wiedeński, radnego miasta Krakowa.
Spółdzielnia Ziemska w Szamotułach.
1909 – Towarzystwo Budowy Mieszkań Urzędniczych w Starogardzie.
Urzędnicze Stowarzyszenie Mieszkaniowe w Działdowie.
W Warszawie powołano Delegację do spraw miast ogrodów, działającą przy Warszawskim Towarzystwie Higieny. Inicjatorem jest dr Władysław Dobrzyński (1855—1931), lekarz z Płocka.
1910 – Z inicjatywy dr. A. Grossa wydana zostaje ustawa o funduszu mieszkaniowym, dająca prawne podstawy do tworzenia spółdzielni mieszkaniowych w Galicji.
Dr W. Dobrzyński zakłada w Warszawie Towarzystwo Mieszkań Stałych i Przedmieść Ogrodów – spółkę z ograniczoną poręką.
1911 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Zgoda w Inowrocławiu.
Polska Spółdzielnia Mieszkaniowa w Zbąszyniu.
1912 – Stowarzyszenie Urzędnicze dla Budowy Domów i Mieszkań w Toruniu.
1913 – Towarzystwo Budowlane Urzędniczek Pocztowych w Krakowie.
Towarzystwo Własnych Mieszkań Nasz Dach w Łodzi.
1914 Urzędnicza Spółka Mieszkaniowo-Budowlana w Olsztynie.
1915 – Stowarzyszenie dla Obrony Lokatorów Lokator w Łodzi; w 1930 r. przekształcone w spółdzielnię mieszkaniową.
Po I Wojnie Światowej
1918 – Luty, w Lublinie zjazd przedstawicieli spółdzielczości ze wszystkich trzech zaborów.
1919 – 1 sierpnia – w Warszawie powstaje Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych.
1920 – (20.10) – Ustawa o spółdzielczości, wprowadzająca m.in. akty normatywne regulujące zasady budownictwa spółdzielczego. Na mocy tej Ustawy powołano Państwową Radę Spółdzielczą, do której wchodzi 2/3 przedstawicieli związków rewizyjnych, 1/3 z różnych ministerstw.
1921 – Zostaje założona Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa, zarejestrowana w styczniu 1922.
1922 – 10 lipca powstaje Związek Spółdzielni Budowlanych.
26 września wychodzi Ustawa o rozbudowie miast i utworzeniu Państwowego Funduszu Budowlanego.
12 grudnia Związek Spółdzielni Budowlanych otrzymuje prawo rewizji od Państwowej Rady Spółdzielczej. Działa w b. Kongresówce. Inne spółdzielnie polskie należą do Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych we Lwowie i Związku Spółdzielni Gospodarczych i Zarobkowych w Poznaniu.
1925 – Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa rozpoczyna budowę pierwszego osiedla na Żoliborzu.
Przy Warszawskiej Radzie Związków Zawodowych powstaje Komisja Mieszkaniowa.
Ostateczne ukształtowanie trzech ugrupowań spółdzielczych: Unii Związków Spółdzielczych, Zjednoczenia Związków Spółdzielni Rolniczych i Związku Spółdzielni Spożywców RP. Ten ostatni skupia też spółdzielczość mieszkaniową. W Unii skupiają się spółdzielnie mieszkaniowe z Wielkopolski.
1927 – W osiedlu WSM na Żoliborzu powstaje stowarzyszenie mieszkańców Szklane Domy.
1929 – 15 stycznia WSM rejestruje Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane – spółdzielnię osób prawnych – jako centralę gospodarczą dla budownictwa domów spółdzielczych i związkowych. WSM zakłada też własną pracownię architektoniczną.
Powstaje Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej.
1931 – W czerwcu Zjazd Organizacyjny powołuje Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlano-Mieszkaniowych w Polsce.
1932 – W czerwcu Związek Rewizyjny SM i BM otrzymuje od Państwowej Rady Spółdzielczej prawo rewizji.
Rząd wstrzymuje z powodu kryzysu kredytowanie budownictwa spółdzielczego.
1934 – 23 lutego – Ustawa nowelizująca zapisy Ustawy z 1920 r. i rozszerzająca uprawnienia Państwowej Rady Spółdzielczej. Otrzymuje ona prawo opiniowania wniosków o celowości zakładania spółdzielni. Ustawa zobowiązuje PRS do integrowania całego ruchu spółdzielczego.
Powstaje Związek Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych, przekształcony ze Związku Rewizyjnego Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlano-Mieszkaniowych. Prezesem zostaje Teodor Toeplitz.
Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów RP powołuje spółki z o.o.; jej udziałowcy to: Bank Gospodarstwa Krajowego, Fundusz Pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Dyrekcja Lasów Państwowych.
1937 – I Ogólnopolski Kongres Mieszkaniowy.
1941 – 4 grudnia Niemcy likwidują Związek Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych.
Po II Wojnie Światowej
1945 – Przy Związku Rewizyjnym Spółdzielni RO powstaje Dział Spółdzielni mieszkaniowych.
1946 – Powołanie (marzec) Spółdzielni Administracyjno-Mieszkaniowych (SAM). Ich statut opracował Związek Rewizyjny Spółdzielni RP.
1948 – Sejm zatwierdza dekret o powołaniu Zakładu Osiedli Robotniczych (17.06).
Powołanie Centrali Spółdzielni Mieszkaniowych (CSM) z równoczesną likwidacją Działu Spółdzielni Mieszkaniowych przy Związku Rewizyjnym Spółdzielni RP.
1950 – Prezydium Naczelnej Rady Spółdzielczej likwiduje (31.05) Centralę Spółdzielni Mieszkaniowych, przekazując jej agendy Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu, w którym ma działać Biuro Spółdzielni Mieszkaniowych – pod kontrolą Komitetu do Spraw Spółdzielni Mieszkaniowych przy NRS.
Upaństwowienie Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego.
1951 – Domy spółdzielcze zostają objęte publiczną gospodarką lokalami (ustawa z 26.02).
Zakład Osiedli Robotniczych zostaje podporządkowany Ministerstwu Budownictwa Miast i Osiedli, jako Centralny Zarząd Budowy Miast i Osiedli ZOR. Przy Prezesie Rady Ministrów powołano Komitet ds. Urbanistyki i Architektury.
1952 – Budownictwo spółdzielcze zostaje ponownie włączone do narodowego planu gospodarczego.
1954 – Uchwała nr 269 Prezydium Rządu (08.05) w sprawie spółdzielni mieszkaniowych, powołująca Spółdzielcze Zrzeszenie Budowy Domów Jednorodzinnych (SZBDJ).
Dekret o wyłączeniu spod publicznej gospodarki lokalami domów budowanych przez SZBDJ (25.06).
1955 – Centralny Zarząd Budowy Miast i Osiedli ZOR zostaje podporządkowany Ministerstwu Gospodarki Komunalnej (w roku 1957 ZOR przekształcono w Departament Inwestycji Mieszkaniowych w tymże ministerstwie).
1956 – 28—29 grudnia Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Mieszkaniowych. Powołanie Zwiąku Spółdzielni Mieszkaniowych – w roku 1961 przekształconego w Centralny Związek Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego.
1957 – 15 marca – wychodzi Uchwała nr 81 Rady Ministrów o pomocy państwa dla budownictwa mieszkaniowego ze środków własnych ludności. Prezydia rad narodowych zobowiązano do popierania budownictwa. Początek tworzenia się nowych spółdzielni.
Uchwała nr 67 o reaktywowaniu Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego.
Wyłączenie spod publicznej gospodarki lokalami domów i lokali w budynkach spółdzielni mieszkaniowych.
Powołanie przy oddziałach Związku Spółdzielni Mieszkaniowych zespołów rzeczoznawców, oceniających dokumentację projektów inwestycyjnych.
1 lipca Krajowy Zjazd Przedstawicieli Centralnych Organizacji Spółdzielczych. Uchwała programowa Zjazdu przypomina, że w spółdzielczości obowiązuje zasada otwartego członkostwa.
Włączenie Centralnego Zarządu Budowy Miast i Osiedli ZOR do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej.
1958 – 15 marca – Uchwała nr 59 Rady Ministrów o dodatkowej pomocy państwa dla spółdzielni budownictwa mieszkaniowego poprzez zakładowe fundusze mieszkaniowe. Wprowadza też zasadę, że lokal spółdzielczy można zbyć dopiero po 5-letnim w nim zamieszkaniu.
Uchwała nr 139 Rady Ministrów (06.05) o stworzeniu miejskich i powiatowych funduszy mieszkaniowych.
1959 – 25—26 kwietnia – II Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Mieszkaniowych.
1960 – Organizowanie Zakładów Usług Inwestycyjnych, działając na rzecz spółdzielni mieszkaniowych.
1961 – 17 lutego – Ustawa o Spółdzielniach i ich związkach.
Przejęcie przez CZSBM Spółdzielczego Przedsiębiorstwa Projektowania i przekształcenie go w Zakład Projektowania i Usług Inwestycyjnych Inwestprojekt.
19 września Uchwała CZSBM regulująca zasady zasiedlania mieszkań spółdzielczych (M-1 dla jednej osoby, M-2 dla dwóch itd.).
1962 – 7 sierpnia – Prezes Rady Ministrów wydaje zarządzenie o realizacji tzw. budownictwa oszczędnego.
1964 – 12 listopada – Uchwała nr 22 CZSBM o organizowaniu spółdzielni powiatowych.
1965 – 22 maja Rada Ministrów podejmuje uchwały o dalszym rozwoju budownictwa spółdzielczego. Normuje szczegółowo: zasady przydziału mieszkań, sprawy zakładowych funduszy mieszkaniowych, oszczędzania na mieszkaniowych książeczkach oszczędnościowych PKO, gwarancje kredytów bankowych na uzupełnianie wkładów w spółdzielniach, zasady realizacji budownictwa mieszkaniowego przez zakłady pracy i rady narodowe, zasady planowania, finansowania oraz realizacji urządzeń towarzyszących w uspołecznionym miejskim budownictwie mieszkaniowym, pomoc państwa przy budowie przez osoby fizyczne domów jednorodzinnych i lokali w małych domach mieszkalnych.
22 maja Uchwała nr 122 Rady Ministrów wprowadza instytucję kandydata na członka spółdzielni mieszkaniowej oraz budowę mieszkań o dwóch standardach: podstawowym i wyższym.
18 grudnia Uchwała Rady Ministrów o odszkodowaniach dla spółdzielczości mieszkaniowej.
1966 – Zaczyna wzrastać średnia powierzchnia mieszkań.
1967 – 21—23 października – V Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego uchwala program rozwoju spółdzielczości na lata 1968-72, uwzględniając szczególnie poprawę wartości użytkowej mieszkań.
1968 – Rozpoczyna się wyposażanie mieszkań w dodatkowe urządzenia, m.in. w typowe meble wbudowane.
W Warszawie zostaje powołana Stołeczna Dyrekcja Inwestycji Spółdzielczych.
1969 – Uchwała nr 12 Rady CZSBM o organizacyjnym uporządkowaniu sieci spółdzielni mieszkaniowych na terenie całego kraju (16.07).
Uchwała nr 22 Rady CZSBM o tworzeniu powiatowych spółdzielni mieszkaniowych (12.11).
Uchwała nr 23 Rady CZSBM o decentralizacji zarządzania osiedlami w ramach wprowadzanej w życie od roku 1968 nowej struktury organizacyjnej polskiej spółdzielczości mieszkaniowej (29.12).
1970 – Liczba członków spółdzielni mieszkaniowych wszystkich typów osiąga 1 milion.
1971 – 10 grudnia Rada Ministrów podejmuje uchwały nr 280 i 281 zobowiązujące spółdzielnie do oddawania części mieszkań do dyspozycji rad narodowych oraz dla osób wykwaterowanych z budynków zagrożonych. Uchwała nr 281 obniża wkłady budowlane członków spółdzielni, co prowadzi do powstawania jednego rodzaju spółdzielni: lokatorsko-własnościowych.
1972 – 19—20 lutego – VI Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego. Stworzono centralny rejestr kandydatów na członków spółdzielni.
1975 – Uchwała nr 13 Rady CZSBM powołująca wojewódzkie spółdzielnie mieszkaniowe (26.06).
1980 – Zarząd i Rada CZSBM wystosowują do Prezesa Rady Ministrów Memoriał domagający się określenia zależności między państwem a spółdzielczością mieszkaniową.
1981 – Uchwała nr 22 CZSBM legalizująca tworzenie małych spółdzielni mieszkaniowych (06.04).
List otwarty CZSBM do Sejmu i Rządu PRL określający stanowisko spółdzielczości wobec prowadzonej przez państwo polityki mieszkaniowej.
12—14 grudnia – VIII Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego. Zjazd przerwany z powodu wprowadzenia (13.12) stanu wojennego. Druga tura Zjazdu odbyła się 27—28 listopada 1982.
1982 – Za organ spółdzielni uznano zebranie grup członkowskich.
16 września wchodzi w życie Ustawa – prawo spółdzielcze. Potwierdza, że spółdzielczość mieszkaniowa ma zaspokajać potrzeby swoich członków i ich rodzin, a nie wszystkich mieszkańców miast.
1983 – 10 stycznia Zarząd CZSBM podejmuje uchwałę o tworzeniu Spółdzielczych Przedsiębiorstw Budowlanych (SPB).
1990 – Ustawa o zmianach w organizacji spółdzielczości w Polsce likwiduje stare struktury organizacyjne, ogranicza jednak tworzenie związków.
1991—92 – Powstają pierwsze związki i organizacje spółdzielcze na zasadzie dobrowolnej przynależności.
Wybierz mieszkanie dla siebie